Ελαιοτριβεία

Η τσιμινιέρα είναι σήμερα πια μόνο διακοσμητικό στοιχείο! Προ ΔΕΗ, εκεί δίπλα ήταν η γεννήτρια που τροφοδοτούσε τα δυο χωριά.

Τελείως άσχετο με τη Γερμανία και το σημερινό θέμα. Εδώ παντού χρησιμοποιούν κρέμα (ζάνε -Sahne)) κι όχι λάδι (και πού να βρεθούν οι ελιές), άρα δεν έχουν και ελαιοτριβεία. Αλήθεια, έχετε σκεφθεί πώς βγαίνει το λάδι; Το ελαιόλαδο εννοώ, για τα άλλα δεν ξέρω. Πολλές φορές θυμάμαι πώς ήταν τότε όταν ήμουνα μικρός στο χωριό και πήγαινα να πάρω ψωμί. Είχαμε δυο φούρνους και πότε παίρναμε ψωμί από τον ένα και πότε από τον άλλο. Ο καθένας είχε κάποιο ιδιαίτερο στο ψωμί του, όμως και οι δυο φούρνοι είχαν κάτι κοινό: ήταν κοντά σε ένα από τα δυο εργοστάσια που δούλευαν τότε στο χωριό και άλεθαν τις ελιές κι έβγαζαν το λάδι. Και γυρνώντας ξεχνιόμουνα με τις ώρες να παρακολουθώ τη διαδικασία και να μυρίζω τη μυρωδιά του φρέσκου λαδιού. Άλλα δυο ήταν στο διπλανό χωριό. Τα δυο απ' αυτά ήταν συνεταιριστικά, ενώ τα άλλα δύο ιδιωτικά. Σήμερα, απ' όλα αυτά έχει μείνει μόνο το ένα, κι αυτό με νέο ιδιοκτήτη.

Πριν κάνα μήνα που έκανα μια επίσκεψη αστραπή στο χωριό μου είπα να δείξω στις γυναίκες μου πώς βγαίνει το λάδι, να θυμηθώ κι εγώ τα παλιά. Και βλέποντας προχθές τις φωτογραφίες σκέφτηκα να μοιραστώ μαζί σας την εμπειρία αυτή. Βέβαια, απ' τα παλιά λίγα έχουν μείνει. Κυρίως, έχει μείνει η μυρωδιά. Που τώρα ήταν ακόμα πιο έντονη. Το συγκεκριμένο ελαιοτριβείο ανήκει σήμερα σε έναν παλιό συμμαθητή μου και δουλεύει με σύγχρονες μεθόδους με πρώτο στόχο την παραγωγή της καλύτερης ποιότητας λαδιού.

Σύγχρονοι μέθοδοι αποθήκευσης στον εξωτερικό χώρο, σύγχρονα μηχανήματα στον εσωτερικό. Όμως, κάπου υπάρχουν και τα παλιά "βόλια", έτσι, για ανάμνηση!

Την παλιά εποχή (όχι και τόσο παλιά, τότε που ήμουνα ακόμα στο χωριό) οι ελιές μαζεύονταν άλλες με τα πανιά κι άλλες απ' το χώμα, κι αποθηκεύονταν επί μέρες σε χτιστές αποθήκες. Για να μη χαλάνε, τους ρίχναμε και κάμποσο αλάτι κι όταν μαζεύονταν αρκετές, τις αλέθαμε. Για να γίνει αυτό μπορεί να πέρναγαν μπορεί δυο μπορεί και τρεις βδομάδες. Αποτέλεσμα; Το λάδι ήταν με αρκετά οξέα αλλά και όχι και τόσο καλής ποιότητας. Χώρια οι μέθοδοι για να παρθεί η μεγαλύτερη ποσότητα από μέσα απ' την ελιά.

Σήμερα υπάρχουν κάποιοι που αλέθουν κάθε μέρα! Οι ελιές από το δέντρο στο πανί, από κει στο τσουβάλι και γραμμή για το εργοστάσιο. Εκεί, μπαίνει σε κάτι τεράστια καφάσια να στραγγίξει για λίγη ώρα και πάει για άλεσμα. Ένα κλαρκ αδειάζει το κάθε καφάσι σ' ένα χωνί απ' όπου μια ειδική ταινία αναλαμβάνει να τις οδηγήσει ψηλότερα για να καθαριστούν από τα φύλλα και τα κλαδιά πρώτα και να πλυθούν για να φύγουν οι τυχόν λάσπες ή σκόνες κλπ που μπορεί να έχουν κολλήσει πάνω τους.

Η επόμενη φάση είναι να οδηγηθούν στο σπαστήρα όπου θα αλεστούν και θ' ανακατευτούν με νερό, στις δεξαμενές μάλαξης να γίνουν ένα καλό μείγμα και ν' αρχίσει να αποχωρίζεται το λάδι από την ψίχα της ελιάς, στο διαχωριστήρα να φύγουν τα στερεά και τέλος στα λαβάλ (φυγοκεντρικοί διαχωριστήρες που πήραν το όνομά τους από τη μάρκα που τους κυκλοφόρησε κι η οποία έχει τόσο εξειδικευτεί στην έκθλιψη της ελιάς που, απ' ό,τι είδα, σχεδόν όλα τα μηχανήματα που υπήρχαν μέσα ήταν της Άλφα Λαβάλ). Το λαβάλ είναι και το μόνο μηχάνημα που ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει μετά από τόσα χρόνια. Η ίδια μέθοδος τότε και τώρα για να χωρίσει το λάδι από το νερό. (Επαναλαμβάνω πως το τότε είναι οι δεκαετίες του 60 και του 70. Πολύ παλιότερα ο διαχωρισμός γινόταν τελείως φυσικά, με καταστάλαγμα. Άφηναν το λάδι με το νερό σε δεξαμενές, κατέβαινε το νερό κάτω και μάζευαν από πάνω το λάδι).

Στο συγκεκριμένο εργοστάσιο υπάρχει συνδυασμός μηχανημάτων. Τα παλιά βρίσκονται εκεί για να δείχνουν την ιστορία και τον παλιό τρόπο λειτουργίας και δίπλα τα καινούργια. Λειτουργεί δηλ. και λίγο σαν μουσείο. Και οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι. Αυτό το ήξερα για το καλοκαίρι, αλλά μου έκανε εντύπωση που μας καλοδέχτηκαν και τον χειμώνα, την ώρα που το εργοστάσιο ήταν σε πλήρη λειτουργία, πάνω στη φούρια τους. Κι όχι μόνο μας επέτρεψαν να μπούμε, αλλά μας έκαναν και μια ξενάγηση!

Τα παλιά εργοστάσια ήταν ατμοκίνητα. Αργότερα κάποια τμήματα έγιναν ηλεκτροκίνητα μέχρι που έγινε πλήρης εξηλεκτρισμός. Τότε, για να πάρουν το λάδι από την ελιά και να ξεχωρίσουν το στερεό από το υγρό, τοποθετούσαν το μείγμα σε τρίχινα (κι αργότερα πλαστικά) τσουβάλια που τα τοποθετούσαν το ένα πάνω στο άλλο και τα πίεζαν με υδραυλικά πιεστήρια (όπως τα παραπάνω). Από αυτά τα εργοστάσια σήμερα υπάρχουν δυο πάνω στο νησί που όμως δεν είναι για να βγάζουν λάδι αλλά λειτουργούν ως μουσεία. Ένα η "μηχανή του Άγιου" στην Αγία Παρασκευή που ξαναστήθηκε από την τότε ΕΤΒΑ και σήμερα λειτουργεί με ευθύνη της τράπεζας Πειραιώς (ένα από τα έξι μουσεία παραγωγής που έχουν στηθεί ανά την Ελλάδα) και ένα άλλο πιο πρόσφατα του "Βρανά" στον Παπάδο που ανήκε κάποτε στους Αλεπουδέληδες (τους παπούδες του Ελύτη) και το πήρε η πολιτιστική εταιρία "Αρχιπέλαγος" και το ξαναέστησε και όπου εκτός από μουσείο λειτουργεί και ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
.