Βιβλία και Οικονομία

Άλλο ένα καθαρά ελληνικό θέμα. Πολλά τέτοια έπεσαν μαζεμένα τον τελευταίο καιρό. Θα μπορούσε να θεωρηθεί πως αυτό έχει να κάνει με έλλειψη θεμάτων απ' τη Γερμανία. Αλλ' αυτό είναι η μισή αλήθεια. Γιατί έχω κάμποσα Λονδρέζικα στα σκαριά και μάλιστα διαπιστώνω πως όσο απομακρύνομαι από την εποχή που έγινε το ταξίδι, τόσο δυσκολεύομαι να θυμηθώ τι ήθελα να γράψω κι έβαλα αυτόν το τίτλο ή αυτές τις φωτογραφίες. Απ' την άλλη συμβαίνουν διάφορα στην ημετέρα χώρα που με τσιγκλάνε να τα σχολιάσω. Βέβαια, το σημερινό δεν έχει κάποια ιδιαίτερη επικαιρότητα. Είναι κάτι που γίνεται χρόνια και που η κατάλληλα εποχή θα ήταν μάλλον το Σεπτέμβρη (που όμως για φέτος δεν προβλέπεται ραντεβού, αλλ' αυτό είν' άλλο θέμα). Αλλά μιας και το συζήταγα προχθές στο σχολείο είπα να το γράψω κιόλας, να υπάρχει και γραφτή η γκρίνια μου. Βλέπετε είναι χρόνια τώρα που διδάσκω στα σχολεία και κάθε φορά που το σκέφτομαι ενοχλούμαι. Αλλά αυτό δεν φτάνει.

Ποιοι ακριβώς είναι αυτό; Εξηγούμαι:
Κάθε χρόνο τυπώνονται δεκάδες τίτλοι βιβλίων. Αν σκεφτούμε 12 τάξεις με γύρω στα 10 - 12 βιβλία η κάθε μία με καμιά 80αριά με 100 χιλιάδες μαθητές η κάθε μία γίνεται κατανοητό πως η συγγραφή, εκτύπωση και διανομή των βιβλίων αυτών είναι μια αρκετά ζόρικη δουλειά. Για το πρώτο κομμάτι, τη συγγραφή δηλ., υπεύθυνο μέχρι πέρυσι ήταν το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ). Κι ενώ αυτή είναι μια δουλειά που δεν γίνεται απ' τη μια μέρα στην άλλη, απ' την άλλη δεν γράφονται καινούρια βιβλία κάθε χρόνο. Το κακό μ' αυτό είναι πως αυτό γίνεται μαζικά. Τώρα, φέτος, π.χ. αλλάζουν τόσοι τίτλοι. Κι υπάρχουν βιβλία γενικά, για όλους, αλλά και εξειδικευμένα που πρέπει να φτάσουν στα σχολεία.

Κι αφού βρεθεί ποιο είναι το κατάλληλο βιβλίο για κάθε τάξη και κάθε μάθημα, το επόμενο είναι η εκτύπωση και διανομή του. Κάτι που δεν είναι τόσο απλό όπως φαίνεται, το έδειξε δα η φετινή χρονιά που κοντεύει να τελειώσει (είμαστε ήδη στο β' τετράμηνο, σε τρεις μήνες αρχίζουν οι εξετάσεις στη δευτεροβάθμια κι ακόμα υπάρχουν βιβλία που δεν έχουν φτάσει στους μαθητές). Μέχρι πρόσφατα, τη δουλειά αυτή την είχε χρεωθεί ο ΟΕΔΒ - Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, που ιδρύθηκε στο 1937 (τότε είχε Σ - σχολικών αντί για Δ) και τελεί υπό κατάργηση αυτή τη στιγμή. Το σήμα  του με την κουκουβάγια (ή μήπως ήταν μπούφος) κοσμεί το οπισθόφυλλο όλων (ή σχεδόν όλων) των βιβλίων που έβγαλε, προκαλώντας διάφορα διαβάσματα των τεσσάρων γραμμάτων από τα χρόνια ακόμα που ήμουνα εγώ μαθητής (Όποιος Είναι Βλαξ Διαβάζει, με αλλαγή της σειράς των αρχικών του).

Το πρόβλημα είναι πως ο κάθε συγγραφέας έχει τα δικά κριτήρια για το τι ακριβώς θα συμπεριληφθεί στο βιβλίο και που θα αποτελέσει την "ύλη" που θα διδάξουμε εμείς στο σχολείο. Και συνήθως, στα πλαίσια της πληρότητας, το υλικό που παρατίθεται είναι περισσότερο απ' αυτό που μπορεί να διδαχθεί το συγκεκριμένο χρόνο που διατίθεται. Έτσι, κάθε χρόνο, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο μέχρι πρόσφατα, τώρα απλά οι "σύμβουλοι"(;) του υπουργείου καθόριζαν τι θα διδαχτεί κάθε χρόνο και τι όχι. Συνήθως, αν κάτι βγει απ' την ύλη μιας χρονιάς, δεν επιστρέφει ποτέ. Όμως εξακολουθεί να έχει τη θέση του στο βιβλίο. Κι αν αυτό στις άλλες τάξεις είναι σχετικά περιορισμένο φαινόμενο, στην Γ' Λυκείου είναι πολύ συνηθισμένο, τουλάχιστον στα μαθηματικά που ξέρω. Όταν υπήρχαν οι εξετάσεις και στην Β' είχαν μπει κι εκεί περιορισμοί που δεν ξέρω τι ακριβώς έχει μείνει (τότε δίδασκα σε ΤΕΕ κι είχαμε διαφορετική ύλη).

Στη Γ' λοιπόν, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν δυο μαθηματικά: αυτά της γενικής παιδείας, κάποια πράγματα που απευθύνονται σε όλο τον μαθητικό πληθυσμό της Γ' τάξης και τα μαθηματικά της θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης. Οι τρεις κατευθύνσεις (αυτές συν τη θεωρητική) καθιερώθηκαν με νόμο του 1997. Τα βιβλία τους (της Γ' πρωτοδιδάχτηκε το 1999 - 2000) ήταν μια αναδιάταξη της ύλης από τα αντίστοιχα βιβλία που κυκλοφορούσαν μέχρι τότε για τις δέσμες. Η πρώτη δέσμη (αντίστοιχη της θετικής κατεύθυνσης) είχε 8 ώρες μαθηματικά (τότε δεν διδάσκοντα γενικά μαθηματικά). Σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα, ένα κομμάτι της ύλης μεταφέρθηκε στη Β' τάξη (3 ώρες) ενώ το υπόλοιπο υλικό έμεινε για τη Γ' (5 ώρες τη βδομάδα). Κι υπήρξαν στην αρχή δυο βιβλία. Ένα για τη θετική κατεύθυνση κι ένα για την τεχνολογική, αλλά μετά από μια δυο χρονιές τα δυο βιβλία αντικαταστάθηκαν από ένα, αυτό που μέχρι τότε είχε η τεχνολογική.

Όπως έλεγα, τα βιβλία προέκυψαν με αναδιάταξη της ύλης απ' τα προηγούμενα που είχαν γραφτεί το 1992. Δεν γράφτηκαν καινούρια. Ήδη όμως στις δέσμες κάποια κομμάτια της ύλης δεν διδασκόταν σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΙ. Τώρα που οι πανελλαδικές εξετάσεις για την εισαγωγή σε πανεπιστήμιο εντάχθηκαν μέσα στο λύκειο και για να πάρει κάποιος απολυτήριο έπρεπε να τα πάει καλά σ' αυτές, οι ανάγκες για διάθεση περισσότερων ωρών διδασκαλίας ώστε να τα μπορούν να εξεταστούν με ένα καλό αποτέλεσμα περισσότεροι μαθητές έφερε νέους περιορισμούς στην ύλη. Στην ύλη που διδάσκεται, γιατί η ύλη των βιβλίων έχει μείνει όλ' αυτά τα χρόνια ακριβώς ίδια.

Έτσι κάθε χρόνο τυπώνονται τουλάχιστον 50 σελίδες για τα μαθηματικά της γενικής παιδείας, που δεν διδάσκονται κι άλλες 115 + 15 για το βιβλίο της κατεύθυνσης. Οι 15 που ξεχωρίζω είναι κάποιες που άλλη χρονιά ήταν κι άλλη δεν ήταν στην ύλη. Στις σελίδες αυτές περιλαμβάνονται και ασκήσεις για τις οποίες αντίστοιχος αριθμός σελίδων υπάρχει στα λυσάρια που τυπώνονται επίσης απ' τον ΟΕΔΒ (αλλά όχι στα βοηθήματα των φροντιστηρίων και καθώς τα φροντιστήρια εν πολλοίς καθορίζουν τα τεκταινόμενα στην εκπαίδευση, γίνεται ακόμα πιο δύσκολη η οποιαδήποτε σχετική αλλαγή, να ξαναμπεί δηλ. κάτι στην ύλη).

Αν υπολογίσουμε τώρα πως το βιβλίο της γενικής τυπώνεται σε πάνω από 100.000 αντίτυπα ενώ το αντίστοιχο της κατεύθυνσης σε πάνω από 50.000 είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πόση είναι η σπατάλη που γίνεται. Σπατάλη σε χρήμα α) για την πληρωμή των συγγραφέων (συνήθως πληρώνονται με τις σελίδες, παίρνουν ένα εφάπαξ ποσό και παραχωρούν τα δικαιώματα στο δημόσιο για κάποια χρόνια αλλά όταν τα  χρόνια της αρχικής συμφωνίας περάσουν γίνεται νέα διαπραγμάτευση) β) για χαρτί γ) για μελάνι δ) για αποθήκευση, ε) για μεταφορά. Εκτός όμως από το οικονομικό μέρος έχουμε και το οικολογικό. Πόσα δέντρα πρέπει να κοπούν για να φτιαχτούν αυτές οι σελίδες, πόση ενέργεια θα πρέπει να ξοδευτεί για το τύπωμα και πόσα καύσιμα για τη μεταφορά; Μας λένε π.χ. να σβήνουμε το φως για να κάνουμε εξοικονόμηση μιας κιλοβατώρας τη βδομάδα ενώ μ' αυτόν το τρόπο οι κιλοβατώρες που πάνε χαράμι είναι απείρως περισσότερες.

Και δεν φτάνουν όλ' αυτά, το επιπλέον βάρος πρέπει να το κουβαλάνε οι μαθητές στην πλάτη τους καθημερινά. Αντίλογος: Μα αφήνουν τα βιβλία στο σχολείο, άρα δεν τα κουβαλάνε. Κι αυτό γίνεται και για πιο λαφριά βιβλία. Σύμφωνοι, αλλά μήπως ένας λόγος είναι και το τόσο βάρος που πρέπει να κουβαλήσουν; Γιατί αυτή η περιγραφή έγινε μόνο για τα βιβλία των μαθηματικών της Γ' Λυκείου και μόνο για τα κομμάτια που περιλαμβάνουν ολόκληρα κεφάλαια. Δεν επεκτάθηκα στα ενδιάμεσα κομμάτια που αφαιρούνται (γιατί υπάρχουν κι αυτά) ούτε αναφέρθηκα σε άλλα μαθήματα που δεν ξέρω λεπτομέρειες, αν και υπάρχουν και σε άλλα.

Καλά όλ' αυτά. Αυτό έγινε μέχρι τώρα. Τουλάχιστον, τώρα που το Λύκειο αναμορφώνεται κι αλλάζουν τόσα πράγματα, θα φροντίσει κάποιος να μην έχουμε τα ίδια φαινόμενα; Δυστυχώς πολύ αμφιβάλλω. Γιατί πάλι ξεκινάμε με ένα Λύκειο εξεταστικό κέντρο που στην πορεία θα δείξει πως η ύλη δεν "βγαίνει". Οπότε θα λιγοστέψει η διδακτέα (αν και αφήνουν παράθυρο επαναφοράς στην προ του 80 εποχή που στην ύλη ήταν ό,τι κυκλοφορούσε στην πιάτσα). Όμως με τις τόσες εξετάσεις και τους τόσους φραγμούς οι μαθητές θα λιγοστεύουν. Απ' τη μια καλό για την κυβέρνηση αφού θα χρειάζεται λιγότερο προσωπικό και θα μπορεί άνετα όχι μόνο να μην προσλαμβάνει αλλά και να απολύει. Απ' την άλλη όμως, χαλάει την εικόνα της. Έτσι σε μερικά χρόνια θα έχουμε πάλι αλλαγές. Θα λασκάρουν τα πράγματα κι απλά θα την έχουν πληρώσει κάποιοι.

Αλλά έτσι γίνεται χρόνια τώρα, τουλάχιστον όσον αφορά την εκπαίδευση. Επαναλαμβανόμενοι κύκλοι. Συνταγές που ξαναζεσταίνονται και σερβίρονται με μεγάλα λόγια και στο τέλος φαίνεται πως κάποιον άλλο κύκλο πρέπει να πάρουμε. Και δυστυχώς, η επιτυχία ή αποτυχία ενός συστήματος κρίνεται απ' τις εισαγωγικές εξετάσεις για τα ΑΕΙ κι έτσι αλλάζουμε τρεις φορές το Λύκειο και μία ή καμία το Δημοτικό. Ξεκινάμε από πάνω. Και οι όποιες αλλαγές κάτω γίνονται για να εξυπηρετηθεί το μοντέλο της κορυφής. Μόνο που μέχρι να φτάσουν οι αλλαγές που έγιναν χαμηλά στο πάνω κομμάτι της εκπαίδευσης, αυτό έχει ήδη τροποποιηθεί.

Αλλά είπα πολλά. Καιρός να κλείνω. Να μην ξεχάσω να στείλω σήμερα τις ευχές μου σε φίλη και τακτική αναγνώστρια του ιστολογίου που έχει γενέθλια σήμερα. Χρόνια καλά και πολλά, Ντίνα!