Μεταγραφή Ονομάτων στα Ελληνικά

Πολλές φορές χρησιμοποιώ ονόματα περιοχών της Γερμανίας. Κάποια απ’ αυτά (από πόλεις ή από ποτάμια κλπ) έχουν αποδοθεί στα Ελληνικά με συγκεκριμένο τρόπο (π.χ. Μόναχο, Στουτγάρδη, Ρήνος ακόμα και το Ντίσελντορφ). Αυτά χρησιμοποιούνται όπως έχουμε συνηθίσει (αν και για το τελευταίο υπάρχει και η παλιότερη γραφή του: Ντύσελντορφ) Τι γίνεται όμως με αυτά που δεν έχουν επίσημη μεταγραφή? Το προβληματισμό μου αυτόν τον έχω πολλά χρόνια τώρα, αλλά τον επανέφερα με αφορμή ένα σχόλιο (και αντισχόλιο) του Μάκη: Και πώς γράφεται παρακαλώ στα Ελληνικά το Lübeck? Εδώ σε θέλω κάβουρα.

Πάντοτε θεωρούσα λάθος το να γράφονται οι ξένες τοποθεσίες με την αγγλική τους μεταγραφή όπως έβλεπα πολλές φορές στο περιοδικό «Passport». Γιατί παρακαλώ είναι σωστό το να γράφουμε HASKOVO (ή και CHASKOVO) και όχι ΧΑΣΚΟΒΟ το ХАСКОВО? Η Ελληνική γραφή είναι πολύ πιο κοντά στο πρωτότυπο (στη συγκεκριμένη περίπτωση μιας και το κυριλλικό αλφάβητο προέρχεται από το ελληνικό). Αντίστοιχα και από περιοχές της Κίνας, της Ινδίας, της Ιαπωνίας και πάει λέγοντας που το αλφάβητό τους είναι μη λατινικό. Αντίστοιχο πρόβλημα όμως υπάρχει και με τα γερμανικά ή άλλες γλώσσες ακόμα και με τα αγγλικά.
Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί για παράδειγμα ενώ γράφω (ή διαβάζω) ένα ελληνικό κείμενο, θα πρέπει να παρεμβάλλονται ενδιάμεσα λέξεις με άλλα γράμματα όταν γίνεται αναφορά σε όνομα που δεν είναι ελληνικό. Γιατί π.χ. Armstrong και όχι Άρμστρονγκ? Αν υποθέσουμε ότι αυτό γίνεται για μεγαλύτερη ακρίβεια (εδώ κι αν υπάρχουν ενστάσεις) τότε η λύση θα ήταν την πρώτη φορά που αναφέρεται το όνομα να γράφεται στα ελληνικά και σε παρένθεση η πρωτότυπη γραφή του (αλλά στη γλώσσα του και όχι στην αγγλική της μεταγραφή) και από κει και πέρα να χρησιμοποιούνται τα ελληνικά και μόνο.
Πιστεύω ότι ο λόγος που κάνει να εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα είναι η εύκολη εναλλαγή ελληνικού και αγγλικού πληκτρολογίου στους υπολογιστές σε συνδυασμό με την εντύπωση ότι όλα πηγάζουν από την αγγλική που είναι και ο τελικός κριτής αφού είναι η γλώσσα των υπολογιστών (κάτι σαν την γλώσσα του θεού που έλεγε κι ένα βιβλίο που διάβαζα τελευταία). Ένα κόμπλεξ απέναντι στη γλώσσα και τη γραφή της που εκφράζεται και με τα γκρίκλις (εδώ η δικαιολογία είναι η ευκολία). Σαν να ‘χει δίκιο το Φόκους που στο σχετικό του πρόσφατο δημοσίευμα για την Ελλάδα μεταξύ άλλων κατηγοριών για τους Έλληνες ήταν ότι επιμένουν να χρησιμοποιούν αυτό το αλφάβητο που είναι ακαταλαβίστικο μιας και το χρησιμοποιούν μόνο αυτοί και δεν το ξεφορτώνονται! Εξάλλου, βάζοντας τη λέξη στην λατινόμορφη γραφή της δεν κάθεσαι και να προβληματιστείς πώς διαβάζεται στη συγκεκριμένη γλώσσα. Κι έτσι τα γαλλικά stage αντί να διαβαστούν σταζ (όπως λέγονται στα γαλλικά) έγιναν στέητζ αγγλοποιημένα (και γιατί όχι στάγκε – γερμανικά δηλ.)!
Προσωπικά, δεν έχω πρόβλημα αν αποφασίσουμε να αλλάξουμε αλφάβητο. Θα προσαρμοστώ όπως προσαρμόστηκα από το πολυτονικό στο ατονικό πρώτα (κάτι που κάναμε στο γυμνάσιο σαν αντίδραση προς την καθαρεύουσα, τα πρώτα μεταδικτατορικά χρόνια) και στο μονοτονικό μετά (όταν αυτό καθιερώθηκε μαζί με τη δημοτική το 1976). Κι ούτε φοβάμαι ότι θα χάσουμε την επαφή με την πλούσια γραπτή μας παράδοση. Είμαι σίγουρος ότι μπορούν να μεταγραφούν όλα σύμφωνα με τους κανόνες που θα επιλεγούν και με δυνατότητα αντίστροφης μεταγραφής. Για όλα είναι θέμα του τι θέλουμε. Αλλά όσο αυτό είναι το αλφάβητό μας, δεν αποδέχομαι την πολλαπλή εμφάνιση γραμμάτων σε ένα κείμενο.
Βέβαια, υπάρχουν προβλήματα σχετικά με τη μεταγραφή μιας λέξης. Πώς θα γίνει? Ηχητικά ή οπτικά? Η άποψή μου είναι η ηχητική απόδοση. Η οπτική δεν έχει και πολύ νόημα. Και αν δεν μπορούμε να αποδώσουμε ακριβώς τον ήχο, τι να κάνουμε, θα χρησιμοποιήσουμε τον προσεγγιστικό. Για να επανέρθω στο αρχικό παράδειγμα: πώς μεταγράφεται το Lübeck? Το ü είναι κάτι που ακούγεται μεταξύ ου και ι. Πιο κοντά είναι το ι. Αν ήταν ου δεν θα είχε τα σημάδια από πάνω που ακριβώς θέλουν να δείξουν την αλλαγή. Έτσι πιστεύω πως θα πρέπει να γραφεί Λίμπεκ (με τόνο για να ξέρουμε πού ακούγεται πιο δυνατά – και αν χρειάζεται και δεύτερο τόνο μιας και, σε κάποιες γλώσσες, υπάρχουν λέξεις που τονίζονται διπλά). Να δίνεται δηλ. η δυνατότητα σ’ αυτόν που θα διαβάσει το κείμενο, αν κάποτε βρεθεί εκεί να μπορεί να πει το μέρος έτσι που να καταλάβουν οι άνθρωποι (εφόσον θέλουν) τι τους λέει. Έτσι το Idaho που είναι αγγλικό θα γραφτεί Αϊντάχο, όπως το διαβάζουν οι Αγγλοαμερικάνοι, ενώ το γερμανικό Zuffenhausen θα γίνει Τσούφενχάουσεν (και με διπλό τόνο) αφού έτσι το διαβάζουν οι Γερμανοί.
Μια άλλη περίπτωση μεταγραφής, είναι η κατά γράμμα. Όταν κάποιος το δει γραμμένο να καταλάβει για τι πρόκειται. Χμ. δύσκολο μου φαίνεται. Το ακολουθούμε όταν πρόκειται για ονόματα από τα ελληνικά σε λατινική μορφή (όχι αγγλικά). Εκεί υπάρχει η προτυποποίηση 743 από τον ΕΛΟΤ και μπορεί να ακολουθηθεί. Και έχει νόημα μιας και το όνομα όπως είναι γραμμένο π.χ. στο διαβατήριο θα πρέπει να μπορούν να το αναγνωρίζουν σε διάφορα μέρη του κόσμου. Το αντίστροφο όμως είναι για μας. Για τους Έλληνες. Άρα, πρέπει να είναι κάτι που μας βολεύει. Και, δυστυχώς, γι’ αυτό δεν υπάρχει απ’ όσο ξέρω πρότυπο, αλλά και είναι δύσκολο να υπάρξει γιατί χρειάζεται ένα από κάθε χώρα προέλευσης. Και βέβαια, δεν είναι λύση να χρησιμοποιηθεί η μεταγραφή από την αγγλική του μεταγραφή γιατί τότε οδηγούμαστε σε αστεία πολλές φορές αποτελέσματα.
Επί τη ευκαιρία να εκφράσω και μια άλλη αντίρρησή μου σχετικά με την μανία των καθηγητών ξένων γλωσσών να φωνάζουν τους μαθητές τους με ονόματα άλλα απ’ τα δικά τους, αν βρίσκουν ότι υπάρχει κάτι αντίστοιχο στη γλώσσα που διδάσκουν. Κι επειδή το δικό μου όνομα βρίσκεται σε πολλές γλώσσες έβρισκα μια ζωή το μπελά μου. Βλέπεις ο Ιωνάθαν των Εβραίων έγινε Ιωάννης στα ελληνικά, Τζον στα αγγλικά, Ζαν στα γαλλικά, Γιόχαν στα Γερμανικά, Τζοβάνι στα Ιταλικά (για αν βάλω αυτές που διδάχτηκα κάποια στιγμή) αλλά και Χουάν στα ισπανικά και Ιβάν στα ρώσικα (και βουλγάρικα) ακόμα και Χασάν στα αραβικά (και στα τούρκικα)! Κάποιος μου το είπε και στα κινέζικα κάποτε, αλλά δεν το θυμάμαι. Αν ακολουθούσα την ιδέα τους θα έπρεπε σε κάθε χώρα να κυκλοφορώ με άλλο όνομα σαν να ήμουνα διεθνής καταζητούμενος και έπρεπε να αλλάζω για να μην με βρίσκουν.