Ελληνολατινικά

Πάει αρκετός καιρός που σκέφτομαι να γράψω για το θέμα αυτό. Έχω βάλει τον τίτλο, αλλά λείπει το κείμενο που δεν έχει να κάνει με τη Γερμανία, αλλά με τον τρόπο που γράφονται τα κείμενα που αναφέρουν κάτι από το εξωτερικό, όνομα τόπου, όνομα προσώπου κλπ. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο πια και όσο πάει η μόδα εξαπλώνεται όλο και πιο πολύ το να γράφονται όλα αυτά τα ονόματα με λατινικά στοιχεία. Κι ενώ διαβάζεις ένα κείμενο στα Ελληνικά, ξαφνικά πετάγονται κάποια "άλλα" στοιχεία. Είναι ενοχλητικό για μένα, και ακόμα πιο ενοχλητικό είναι όταν αυτά δεν είναι στο αλφάβητο προέλευσης (δηλ. Αγγλικά ή Γαλλικά ή Γερμανικά κλπ) αλλά μεταγραμμένα στα Αγγλικά. Και μου δημιουργείται η απορία: αφού δεν πρόκειται για το πρωτότυπο και ήδη έχει γίνει μεταγραφή γιατί να γίνεται στα Αγγλικά και όχι στα Ελληνικά; Που ακόμα και στο πρωτότυπο να χρησιμοποιούταν το λατινικό αλφάβητο γιατί να μην εμφανιστεί η λέξη με μεταγραφή στα Ελληνικά;


Δεν ξεκινάω από γλωσσαμυντορικές θέσεις. Δηλ. το πρόβλημά μου δεν είναι αντίστοιχο με κάποιες κορώνες που ακούγονται κατά καιρούς πως χάνεται η γλώσσα μας, θα χαθούμε σαν έθνος κλπ. Μπορεί να ισχύουν κι αυτά, μπορεί και όχι, είναι άλλη συζήτηση. (Το πιο αστείο είναι όταν παίρνω κάποια μέιλ αυτού του στιλ γραμμένα σε άπταιστα γρίκλις)! Αλλά είναι πρακτικό. Διαβάζεις κάτι και πρέπει να το προσαρμόζεις ανάλογα. Κι ειδικά όταν πρόκειται για μεταγραφή πρέπει να φανταστείς και πώς διαβάζεται στη γλώσσα που έχει γίνει η μεταγραφή για να βρεις πιο είναι το πρωτότυπο.

Η διάδοση των υπολογιστών, η εύκολη εναλλαγή μεταξύ ελληνικού και λατινικού (αγγλικού) αλφαβήτου που συνυπάρχουν στο πληκτρολόγιο υποβοηθούν αυτό το κλίμα. Αν συνδυαστεί δε και η τεμπελιά στο να ψάξει κάποιος ποιος είναι ο σωστός τρόπος μεταγραφής, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, οι κανόνες είναι πολύ γενικοί και είναι και διπλοί - φωνητική ή γραμματική μεταγραφή - τότε γίνεται κατανοητό γιατί ο συντάκτης ενός κειμένου προτιμάει την εύκολη λύση. Ας πάρουμε για παράδειγμα μια λέξη που πολύ μας απασχολεί τελευταία, τη Ζίμενς. Πριν μερικά χρόνια μόνο έτσι τη βλέπαμε. Οι συσκευές της διαφημίζονταν μ' αυτό το όνομα και κάπου φαινόταν ίσως και το λογότυπο της εταιρίας. Όμως τώρα, πολλές εφημερίδες μιλάνε για το σκάνδαλο Siemens. Γιατί; Από πού κι ως πού είναι καλύτερα έτσι; Και η επιλογή της συγκεκριμένης λέξης έγινε επίτηδες αυτή τη στιγμή, μιας και είναι γερμανική και στη φωνητική της μεταγραφή (που είχε επικρατήσει από παλιά) ακολουθούνται οι κανόνες για το πώς διαβάζονται τα γράμματα στα γερμανικά.

Αυτό όμως που με τίποτα δεν μπορώ να καταλάβω είναι γιατί γίνεται κι όταν η αρχική λέξη δεν χρησιμοποιεί το λατινικό αλφάβητο. Ο κάθε συντάκτης ακολουθεί τον εύκολο δρόμο να αντιγράφει τα ονόματα όπως τα βλέπει στο (αγγλικό συνήθως) κείμενο απ' το οποίο αντιγράφει. Γιατί δηλ. η λέξη Sofia αποδίδει σωστά το όνομα της πρωτεύουσας της Βουλγαρίας και δεν την αποδίδει η Σόφια. Που στην πρώτη δεν ξέρεις και πού να τονίσεις. Και που στα βουλγάρικα γράφεται Софіа, που εμένα μου μοιάζει περισσότερο με τα Ελληνικά και είναι φυσικό αφού το κυριλλικό αλφάβητο έχει φτιαχτεί από το ελληνικό. Και μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση να μην είναι τόσο συνηθισμένο (να χρησιμοποιείται δηλ. η μεταγραφή στα λατινικά) μιας και δίπλα μας είναι η Σόφια, αρκετά πάρε-δώσε είχαμε μαζί της, μας είναι οικεία και συνηθισμένη η ελληνική μεταγραφή. Αλλά σε άλλες περιπτώσεις; Να βλέπεις γραμμένες στα Αγγλικά αραβικές πόλεις τι σου λέει. Ή κινέζικες κλπ.

Είμαι συνδρομητής της ελληνικής έκδοσης του Νάσιοναλ Τζεογράφικ από τότε που ξεκίνησε, αν δεν κάνω λάθος το 1998. Ε, μη μου πει κανένας πως εκεί μέσα δεν υπάρχου αναρίθμητοι ξενικοί όροι. Κάποτε έπεφτε κι αυτό στη λούμπα και τα έβαζε με λατινική γραφή. Κάποια στιγμή σταμάτησε το φαινόμενο. Κι όλο το περιοδικό είναι γραμμένο στα Ελληνικά (εκτός απ' τις επιστημονικές ονομασίες ζώων ή φυτών κλπ - αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία). Το αστείο είναι βέβαια πως το όνομά του έχει παραμείνει στην αρχική μορφή, αν και σε άλλα αλφάβητα το έχω δει να έχει μεταγραφτεί κι αυτό. Κι αν μπορεί να χρησιμοποιεί μόνο το ελληνικό αλφάβητο ένα περιοδικό όπως το Τζεογράφικ, τότε πιστεύω πως θα μπορούσαν όλοι.

Αντίθετα πριν μερικά χρόνια βγήκε ένα άλλο περιοδικό, ταξιδιωτικό - τουριστικό, ονόματι "Passport" (της Μάγιας Τσόκλη τώρα). Κυκλοφόρησε για καμιά 10αριά τεύχη. Ε, δεν άφηνε κανένα μέρος που να μην το λατινογράψει ή μάλλον αγγλογράψει. Ακόμα και πόλεις ή μέρη που τα ήξερα από παλιά με την ελληνική τους ονομασία, η νέα μόδα που από τότε είχε ξεκινήσει τα ήθελε μεταγραμμένα στα Αγγλικά. Από κει είναι εμπνευσμένο και το παράδειγμα με τη Σόφια (αν και ομολογώ πως δεν θυμάμαι αν υπήρχε ή όχι η συγκεκριμένη αναφορά).

Κι ενώ έχω ξεκινήσει να γράφω αυτό το σημείωμα, πέφτω πάνω σε μια δημοσίευση του Νίκου Σαραντάκου (για το μπλογκ του έχω μιλήσει κι άλλες φορές) σχετικά με τα γκρίκλις και τη χρήση τους κλπ που κάπου στα σχόλια η κουβέντα ξεστρατίζει λιγάκι και κάποιοι θίγουν και το θέμα της μεταγραφής στο λατινικό αλφάβητο ή μάλλον στα Αγγλικά (επιμένω). Ας πούμε κάποιος φυσικός εκεί επέμενε (μια δικαιολογία που την έχω ακούσει κι από άλλους) ότι είναι χρήσιμη έως απαραίτητη η μεταγραφή αφού έτσι ο οποιοσδήποτε βρεθεί σε ένα περιβάλλον με ξένους μπορεί να ξέρει ακριβώς σε τι αναφέρεται ενώ αν μια ξένη λέξη είναι γραμμένη με ελληνικά γράμματα τότε παίζει ρόλο και το πώς την έχει αποδώσει αυτός που τη μετέγραψε. Γιατί δεν είναι δυνατόν να αποδοθούν οι ξένοι ήχοι και η προφορά με το ελληνικό αλφάβητο.

Ένσταση κύριε πρόεδρε. Πρώτον, από τους Έλληνες αναγνώστες των διαφόρων αναγνωσμάτων στα Ελληνικά, πόσοι είναι αυτοί που θα βρεθούν με αλλόγλωσσους και θα χρειαστούν να πουν αυτά που διαβάζουν; Ελάχιστοι. Αλλά περισσότεροι θα είναι αυτοί που θα τους δοθεί η ευκαιρία να το συζητήσουν στα Ελληνικά και μάλλον θα δυσκολευτούν να θυμηθούν τον αγγλογραμμένο όρο. Ίσως να είναι χρήσιμο σε ένα επιστημονικό σύγγραμμα (και σαν τέτοιο δεν εννοώ τα σχολικά βιβλία, αλλά ακόμα ούτε και τα πανεπιστημιακά για προπτυχιακούς φοιτητές. Για μεταπτυχιακούς και μετά). Δεύτερον, και ποιος είπε πως τα αγγλικά είναι ο σωστός τρόπος γραφής των πάντων. Ας πούμε έλεγε στα σχόλια στου Σαραντάκου για τις λέξεις Κνισέτ Κνεσέτ και γκλάσνοστ (η βουλή του Ισραήλ και η περίφημη λέξη για τη διαφάνεια επί εποχής Γκορμπατσόφ στην τότε Σοβιετική Ένωση). Γιατί είναι πιο σωστό αν τις γράψουμε Kniset Kneset και Glasnost (άσε που θα μπλέξουμε και με τον Gorbatsov και με το πώς γράφεται ειδικά η κατάληξη των ονομάτων σε -οφ όπως τα έχουμε συνηθίσει εμείς).

Και μιας και το ένα φέρνει το άλλο, κι όταν είσαι στο ίντερνετ πας απ' τη μια στη άλλη βρέθηκα και σε ένα άλλο σχετικό - άσχετο μπλογκ, πάλι για τα γκρίκλις. Κι είδα πως ο πόλεμος καλά κρατεί. Και θυμήθηκα και σκηνές απείρου κάλλους απ' τα περασμένα. Όταν απολύθηκα που λέτε από φαντάρος, έψαξα να δουλέψω σε φροντιστήρια της Αθήνας. Όλοι μου είπαν ν' αφήσω τ' όνομά μου και το τηλέφωνό μου (τότε δεν ζήταγαν όλοι βιογραφικό) αλλά κανένας δεν με χρειαζότανε. Καλοκαίρι του 1985, έψαχνα για δουλειά, πήγα στα κεντρικά του ΟΑΕΔ που είχε κολλημένες ανακοινώσεις, "ζητείται νέος με μηχανάκι" έγραφαν κάνα δυο, πήγα στη μια απ' αυτές κι άρχισα να δουλεύω. Τι δουλειά ήτανε; Ταχυμεταφορές όπως το λέγαμε, κοινώς κούριερ. Η εταιρία πήγαινε καλά, άρχισε να εξελίσσεται, εγώ ήμουν καλός υπάλληλος (μέχρι που απολύθηκα όταν εξαγοράστηκε απ' τη μαμά του εξωτερικού) κι άρχισαν οι προαγωγές. Έγινα υπεύθυνος διακίνησης (οπερέισον μάνατζερ το λέγαμε τότε) κι όπου σκάλωναν τα παλικάρια (κι η Χριστίνα, η μοναδική κοπέλα - κούριερ που είχαμε) ερχόντουσαν σε μένα να τους δώσω τα φώτα μου. Μού 'ρχονται λοιπόν μια μέρα και στη διεύθυνση του παραλήπτη έγραφε "1, constitution square". Τι είναι τούτο; Εντάξει, το βρήκαμε (ούτε εγώ το ήξερα τότε) αλλά μου έχει μείνει. Γιατί ρε παιδιά, στην ελληνική διεύθυνση constitution square; Πλατεία Συντάγματος είναι. Κι άντε να τη λατινογράψεις. Αλλά και να τη μεταφράσεις; Δηλ. αν θέλαμε να πούμε για την πλατεία Αμπελοκήπων τι θα λέγαμε; vineyardgarden square;

Τότε ήρθα σε επαφή και με μια άλλη συνήθεια, που κι αυτή θίχτηκε στα πρόσφατα γραφόμενα: τις συντμήσεις. Είχαμε καθημερινή επικοινωνία με γραφεία της εταιρίας στον υπόλοιπο κόσμο. Τότε οι επαφές γίνονταν κυρίως με τέλεξ. Το φαξ ήταν κάτι το πολύ καινούριο, όσο δεν για το τηλέφωνο κόστιζε ακόμα αρκετά. Σπάνια μας παίρνανε, αν ήταν κάτι πολύ επείγον. Αλλά τα τέλεξ έρχονταν κάθε τρεις και λίγο. Συνήθως λοιπόν στο τέλος υπήρχαν κάποια γράμματα που οι γραμματείς που ήταν πιο ενημερωμένοι από μένα μου εξήγησαν πως για να μη γράφουν πολλά υπήρχε η συνήθεια κάποιες στάνταρ λέξεις να τις κόβουν: το πιο συνηθισμένο PLS ADV ASAP που πα να πει Please advise as soon as posible, δηλαδή απαντήστε το συντομότερο δυνατόν. Οι δυο πρώτες ήταν συντμήσεις ενώ οι τελευταίες αρκτικόλεξο (απ' τα αρχικά των λέξεων). Κάτι τέτοια συναντιόνται και σε σημερινά κείμενα εσεμές ή μέιλ ή σε τσατ (τπτ = τίποτα, πρκλ = παρακαλώ και πάει λέγοντας) αλλά ευτυχώς όχι σε κανονικό κείμενο (περιοδικού, εφημερίδα κλπ). Να, έγραψα ας πούμε κλπ. Κι αυτό δεν είναι μια σύντμηση; Και μάλιστα αρκετά διαδεδομένη στο γραπτό λόγο; Αυτό δεν ενοχλεί όταν γίνεται σε καθιερωμένες εκφράσεις. Αλλά ξεφύγαμε από το θέμα.

Το πρόβλημα με την λατινογραφή είναι και το ποια μορφή θα επιλέξεις. Αν πρέπει να τα μεταγράψεις υπάρχουν δυο τρόποι: ή ηχητικά (δηλ. το αποτέλεσμα να είναι όσο πιο κοντά γίνεται σ' αυτό που θα ακουστεί όταν διαβαστεί στην γλώσσα προέλευσης) ή με αντιστοιχία γράμμα προς γράμμα. Προσωπικά προτιμώ (και ακολουθώ) την πρώτη. Γιατί αν οι ήχοι δεν έχουν πλήρη αντιστοιχία πού να βρεις στα γράμματα και τα συμπλέγματα. Ας πούμε: αν έχουμε τον Chopin. Πώς να τον μεταγράψεις αν όχι Σοπέν; Γιατί βλέποντάς τον γραμμένο με τίποτα δεν μου πάει ο νους. Είναι βλέπετε και Πολωνός (αλλά γαλλικής καταγωγής όπως μας πληροφορεί ο Άγγελος σε σχόλιο). Αλλά ας πούμε πως είμαστε στο Παρίσι. Εμείς έχουμε συνηθίσει τον πύργο πού έγινε το σήμα της πόλης να τον λέμε πύργο του Άιφελ απ' τον Γερμανό Eifel που τον έφτιαξε ενώ οι Γάλλοι το έχουν προσαρμόσει στη γλώσσα τους και τον λένε Εφέλ (Efel). Ε, τι να κάνουμε τώρα. Ποιο είναι το σωστό και πώς πρέπει να τον γράφουμε; Εγώ, αν έχετε παρατηρήσει, στο μπλογκ αυτό έχω καταλήξει να τα μεταγράφω όλα. Κι όταν λέω όλα, απ' την ενόχλησή μου απ' τη λατινογραφή, έχω αρχίσει να μεταγράφω και λέξεις κομπιουτερίστικες που παλιότερα τις έγραφα όπως μας ήρθαν απ' τα ξένα (βλέπε Αμερική) όπως η μνήμη ΡΑΜ (και το αντίστοιχο περιοδικό). Και υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που πρέπει να γράψω για γερμανικές πόλεις ή περιοχές κλπ. Εκεί λοιπόν χρησιμοποιώ τη μεταγραφή στα Ελληνικά για να καταλαβαινόμαστε και την πρώτη φορά βάζω σε παρένθεση την γερμανική γραφή για όποιον ήθελε να ψάξει για κάτι παραπάνω (που λέγαμε). Αν και, δεν είναι σίγουρο πως στα Αγγλικά, που είναι και το συνηθέστερο, θα το βρει κανείς γραμμένο το ίδιο. Γιατί οι Γερμανοί προφέρουν διαφορετικά κάποια γράμματα (υπάρχουν κανόνες, όχι όπως στα Αγγλικά που είναι και λίγο έμπνευση, αλλά οι αγγλοβαρεμένοι και αγγλομαθημένοι συνέλληνες φτιάχνουν ανέκδοτα με το πόσο αστείο θα ήταν αν στα Αγγλικά τα γράμματα γράφονταν όπως προφέρονται στα Γερμανικά). Ας πούμε οι Άγγλοι γράφουν father και προφέρουν φάδερ ενώ οι Γερμανοί Vatter και προφέρουν πάλι φάτερ (για να μην πω φάτα και μπλέξουμε). Και ποια γραφή να ακολουθήσεις; το Munich ή το München; Μα το Μόναχο φυσικά (αλλιώς σίγουρα το München γιατί αλλιώς θα πάμε και στο Ιταλικό Monacco και θα ψάχνουμε να βρούμε την Κυανή Ακτή στον Ίζαρ).

Το αστείο είναι πως κάποιοι "σοβαροί" γραφιάδες, προσπαθούν να μεταγράψουν στα λατινικά (Αγγλικά) αυτό που ακούνε και βγαίνουν κάτι τελείως άσχετα αποτελέσματα. Γι' αυτό το θέμα έχει γράψει ο Σαραντάκος παλιότερα. Ας πούμε για το Ρόχας που είναι Ισπανός και γράφεται Rojas αλλά ο Έλληνας αγγλογραφέας τον γράφει Rochas κάτι που δεν συμβαίνει στην Αγγλία ή τη Γερμανία (γενικά, στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι χώρες που χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο όταν μεταφέρουν ένα όνομα από μια άλλη γλώσσα στην δική τους διατηρούν την αρχική μορφή, η περίπτωση των πόλεων όπως το Μόναχο είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, γιατί γράφεται όπως λέγεται πια στην γλώσσα αυτή).